گزارش رونمایی از کتاب خانه‌ روزنامه‌نگاران

به گزارش شفقنا، یونس شکرخواه عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به تجربه‌ی کوتاه مدت خانه‌ی روزنامه‌نگاران جوان و تأثیر آن گفت: خانه به ما یاد داد که هوشیارتر جلو برویم و فکر نکنیم در طول دو سال خیلی چیزها را می‌توان حل کرد. کارهای فرهنگی باید به صورت تدریجی انجام شود. برای همین اگر بخواهیم دوباره چنین فعالیت‌هایی را شروع کنیم باید نرم و آهسته تر حرکت کنیم.

محمدرضا زائری در مراسم رونمایی از کتاب خانه روزنامه نگاران جوان اظهار داشت: انتشار مستندات و ثبت اسناد مربوط به فعالیت‌های فرهنگی، بسیار ضرورت دارد. معمولا ما که در اجرای کار هستیم خیلی به مستندسازی فکر نمی‌کنیم اما زمان که می‌گذرد و مقداری از آن اتفاق فاصله می‌گیریم تازه پی به ضرورت ثبت این مستندات می‌بریم.

سردبیر و مدیرمسئول سابق خانه روزنامه نگاران جوان ادامه داد: شاید اگر امروز زمان به عقب برمی‌گشت و تاریخ شفاهی و مستندات بسیاری از اتفاقاتی که در حوزه فرهنگ (به طور خاص) رخ داده مشخص می‌شد، به ادامه راه و مسیر کمک بسیاری می‌کرد. متأسفانه ما در این حوزه یک فقر عمومی داریم و بیشتر بر حافظه افراد تکیه می‌کنیم که گاهی افراد حضور ندارند یا ترجیح می‌دهند سکوت کنند و گاهی هم ممکن است صدای آنها شنیده نشود که در این صورت این نوع فقر بیشتر حس می‌شود.

او به مراحل شکل گیری خانه روزنامه‌نگاران جوان اشاره کرد و با تشکر از افرادی همچون آشنا، انتظامی، شکرخواه، خانیکی، فرید قاسمی و .... که در شکل گیری آن نقش داشتند، افزود: صادقانه اعتراف می‌کنم در آن شرایط و دوره زمانی ما فهمی از برندینگ فرهنگی نداشتیم. بنابراین وقتی به گذشته نگاه می‌کنیم می‌بینیم ساعت‌ها درباره اسم‌گذاری، لوگو، شعار و ... در جلسه شورای مشاوران بحث می‌کردیم و الآن متوجه می‌شویم چه قدر انتخاب این شعار اثرگذار بوده و چقدر انتخاب آن رنگ خود را نشان می داد. در کل از آغاز شکل گیری تا زمان تعطیلی مجموعه دو سال و نیم بیشتر طول نکشید. البته منکر این نیستم که وضعیت اجتماعی و دوره‌ای هم که در آن قرار داشتیم، از جمله تحولات بعد از دوران جنگ تحمیلی، محیط اجتماعی آماده تغییر و تحول و این نگاه که ما مخاطب را برای هجوم و آوار پیام‌های تبلیغاتی آماده کنیم، هم به ما کمک کرد.

زائری با اشاره به نگاه شکرخواه در تشکیل خانه گفت: در آن دوره دکتر شکرخواه معتقد بود مخاطب ما در مقابل هجومی از پیام‌های رسانه‌ای قرار خواهد گرفت و نمی‌توانیم فیلتر کنیم بنابراین تنها راه ما این است که مخاطب را فعال کنیم تا با پیام‌های تبلیغاتی، آگاهانه و هوشمندانه برخورد کند. شاید این نگاه اساسا خیلی از زمان خود جلوتر باشد. آن زمان که روزنامه نگاری الکترونیکی وجود نداشت فکر این که ما نشریه الکترونیک و دیجیتال داشته باشیم همه مرهون این مجموعه بود که نگاه تازه‌ای داشت.

او ادامه داد: جالب اینجاست در این دوره‌های زمانی هم پایگاه‌های بسیج و مدارس و هم نهادهایی مانند کانون پرورش کودکان و نوجوانان و برنامه‌های تلویزیونی نوجوانان و هم نشریات نوجوانان فعال بودند و هیچ کدام از این تحلیل‌ها وجود نداشت. عجیب این است که امروز انواع و اقسام تحلیل ها از مسائل اخلاقی تا فضای باز اینترنت و شبکه های ماهواره‌ای وجود دارد. اتفاقا در این دوره که باید چند فعالیت صورت گیرد، ما نوجوانان خود را در این فضا بدون حمایت رها کرده‌ایم. این سوالی است که شاید جواب آن برای خودمان هم روشن نیست.

زائری در معرفی کتاب خانه روزنامه نگاران جوان گفت: طبیعتا این کتاب و امثال آن خیلی می‌تواند راهنما و کمک کننده باشد چون آقای اشعری نکات مهم و مستنداتی را جمع کردند و این تجربه‌ها و مستندات واقعا ارزشمند هستند.

او با اشاره به تفاوت روزنامه‌نگاران این دوره و نسل قبل بیان کرد: نسل ما واقعا گاهی در حسرت یا اشتیاق این بود که اسم او در گوشه‌ای از نشریه آورده شود. نسل ما باید روزها و هفته ها در روزنامه اطلاعات می‌ایستاد و منتظر می‌شد تا اجازه دهند داخل شود و بعد از ماه‌ها که وارد ساختمان می‌شد یکی دو سالی طول می‌کشید تا تحریریه را ببیند. بعد از آن مدتی طول می‌کشید که به او اجازه دهند تا چیزی را بر روی کاغذ بنویسد.

سردبیر و مدیرمسئول سابق خانه روزنامه نگاران جوان در ادامه گفت: این نسل اولین باری که بر روی سربرگ‌های کاهی مطلبی می نوشت، احساس می‌کرد چیزی در زندگی‌اش شکل گرفته است و چند ماه می‌گذشت تا مسئول او مطلبش را بخواند. وقتی بر روی نوشته‌ها خط می‌کشید احساس می کرد اتفاق بزرگتری در زندگی او رقم خورده است و چند سالی طول می‌کشید تا آن استاد مسئول، ایرادهای او را بگیرد و سالها طول می‌کشید تا کسی ادعا کند وارد حرفه‌ی روزنامه‌نگاری شده است.

زائری اضافه کرد: به عبارتی پیشکسوتان ما برای این حریم حرمت قائل بودند به همین دلیل بود که وزیر نفت وقتی در اجلاس اوپک می‌خواست حاضر شود می‌توانست به دبیر اقتصادی کیهان زنگ بزند و از او مشورت بگیرد اما امروزه هر نوجوانی از راه رسیده و در فضای وب به دلیل گسترش کمی، افزایش فرصت و گسترش این فضاها احساس می‌کند می‌تواند روزنامه‌نگار شود تا درباره هر چیزی بنویسد و عکس فتوشاپ شده منتشر کند یا به کسی زنگ بزند و با بی احترامی درباره فرزندش سوال بپرسد. متأسفانه دیگر آن شأن، منزلت و بزرگی وجود ندارد، از این جهت حفظ این تجربه‌ها و ثبت آنها خیلی ضروری است.

• تاکنون هیچ نهادی جایگزین خانه نشده است

در ادامه این مراسم سيد فرید قاسمی طی سخنانی حیات خانه روزنامه نگاران جوان را به سه دوره تقسیم کرد و گفت: یک دوره پیشارونق داشت، یک دوره رونق و یک دوره پسارونق. در دوره اول این خانه از میدان تختی شروع می‌شود و بعد به خیابان ولیعصر و مطهری می‌رسد. دوره رونق از زمانی شروع شد که این خانه صاحب خانه شد و در خیابان جم، کوچه مدائن فعالیت خود را آغاز کرد. این دوره تقریبا از ۲۰ بهمن ماه سال ۱۳۷۶ شروع شد که تا هشت مرداد ۷۷ ادامه پیدا کرد. پسا رونق آن از هشت مرداد ۷۷ شروع شد که چند بار قرار شد این خانه بازگشایی شود.

او ادامه داد: در سال ۸۳ حرکت جدی برای تشکیل دوباره خانه آغاز شد، اما چون هیأت امنای خانه رأی به ابقای زائری دادند به سرانجامی نرسید تا اینکه پاییز ۱۳۸۵ خانه رسما منحل شد. خانه مؤسسه‌ای بود که قبل و بعد از آن هیچ نهاد مشابهی مثل آن نبود. در گذشته یقینا چنین چیزی وجود نداشت اما بعدها کانون و باشگاه‌هایی به تقلید از خانه درست شد در حالی که هیچ کدام خانه روزنامه‌نگاران جوان نشد.

قاسمی با اظهار تأسف از منحل شدن خانه روزنامه نگاران جوان بیان کرد: این که ما بعد از ۱۸ سال و اندی به جای این که در سال ۹۵ بیست و یکمین سال تولد خانه را جشن بگیریم هجدهمین سال ختم آن را می‌گیریم، باعث تأسف است. باید بگویم «خانه» یک اتفاق بزرگ در تاریخ مطبوعات بود. «خانه» را باید در ظرف زمانی خود دید. شعار خانه ممکن است در سال ۹۵ برای بسیاری از ناآشنایان خنده دار باشد ولی آن روزگار این شعار بسیار بامعنا بود چون خانه به عنوان یک امید بود.

این پژوهشگر تاریخ روزنامه‌نگاری با اشاره به دلایل موفقیت خانه روزنامه‌نگاران جوان در زمان خود، توضیح داد: دلیل اول سلوک خود زائری بود. همچنین او افرادی را در خانه جمع کرد که این افراد در همان زمان از سرآمدان روزگار خود بودند و بسیاری بعد از خانه نام آور شدند. دکتر زائری سلامتی خود را در راه خانه داد و خود را وقف این مؤسسه کرد.

او ادامه داد: زائری قد کشیدن فرزند خود را ندید تا قد کشیدن فرزندان کشورش را ببیند. البته این را بگویم که تمامی این زحمات با همکاری دوستان دلسوز این مجموعه بود. زائری حس مسئولیت زیادی به این خانه داشت که همین کار دستش داد و باعث شد وارد فضای محاسبات خارج از کار نشود و همین خود به خانه آسیب‌های زیادی را رساند. خانه یک مجموعه وسیعی بود که نشریه، جزیی از خروجی این خانه بود. هرچند زمانی پرچم خانه بود و نشریات زیادی چاپ می‌شد و کارهای زیادی در کنار این نشریات صورت می‌گرفت.

قاسمی با توضیح درباره این که در ویرایش بعدی این کتاب چه نکاتی باید آورده شود، گفت: امیدوارم در این کتاب کارنامه کاملی از کارهای خانه ببینیم و فقط به فعالیت نشریات اشاره نشده باشد. هر چند این کتاب پایه خوبی می‌تواند برای کارهای بعدی باشد اما در فیزیک این کتاب من جیبی نمی‌بینم. ای کاش کتاب، جیب داشت که در آن لوحی می‌گذاشتیم و اسناد و عکس‌های به جا مانده از خانه را در آن قرار می‌دادیم. چراکه اگر می‌خواهیم درباره خانه صحبت کنیم باید کامل و با سند صحبت کنیم.

او در ادامه به خصوصیات اخلاقی زائری اشاره کرد و افزود: هر چه درباره او و همکارانش بگویم کم گفته‌ام. هیچ گاه آن مرارت‌ها و سختی‌هایی که کشیدند از یاد کسی نمی‌رود. اگر بخواهم جمله‌ای را درباره زائری بگویم به نظرم او یک مؤسس مظلوم بود که این صفتش فقط ناظر بر خانه روزنامه نگاری جوان نیست بلکه همشهری محله هم مد نظر است.

قاسمی ادامه داد: افراد بسیاری در همشهری محله هستند که متوجه تلاش‌ها و زحمات زائری نیستند. زائری برای همشهری محله از یک خیابان کار را شروع کرد، برای همین خیلی اوقات نام بسیاری از افراد برده می‌شود ولی از زائری یادی نمی شود.

او در پایان با اظهار نگرانی از شکل نگرفتن نهادها در کشور خاطرنشان کرد: واقعا برایم بسیار سوال است که چرا اتفاق‌های مهمی مثل خانه روزنامه‌نگاران استمرار پیدا نکرد یا چرا هنرستان روزنامه‌نگاری شکل نگرفت. ما باید بعد از گفتن تاریخچه‌ها دنبال پیگیری یا استمرار این موسسه‌ها باشیم. متأسفانه عده‌ای فقط آزادی‌گوی مستبد هستند و هر حرکتی که می‌خواهد در کشور رشد کند نه با زبان چاله میدان که با زبان علم نابودش می‌کنند و این اصلا برای جامعه ما خوب نیست.

• جوهره خانه روزنامه نگاران، اخلاق بود

یونس شکرخواه هم در ادامه این مراسم، به دو اصل در حرفه روزنامه نگاری اشاره کرد و گفت: یکی از این اصل‌ها امید به آینده است که اين حرفه آن را تقویت می‌کند؛ دومی اعتدال است. هر چقدر تندرو و رادیکال باشید قطعا به یک اعتدال نزدیک خواهید شد. زمان باید این دو مولفه در حرفه روزنامه نگاری را ثابت کند. برای من خانه نمرده است. آن بچه‌ها با فهم از رسانه متولد شدند و درست با رسانه کار کردند ولی در حال حاضر نمی‌دانم کار درست هم انجام می‌دهند يا نه.

او با اشاره به همکاران خانه روزنامه‌نگاران جوان، ادامه داد: خیلی لیست بلند بالایی از همکارهای خانه در ذهنم نیست اما هیچ گاه تلاش‌های آقایان زائری، انتظامی، آشنا، دهباشي، قندی و فرقانی از خاطرم نمی‌رود. یکی از ویژگی‌های بسیار خوب خانه روزنامه نگاران، اخلاق گرا بودن آنها بود که خود من خیلی چیزها را از آنها ياد گرفتم.

شکرخواه با کلیدی دانستن نقش استاد علي اكبر اشعری در این اتفاق‌ها گفت: او فردی واقعا متخلق و فرهنگی به تمام معنا و بسیار معتقد به دیالوگ است. این تیم اخلاق برایشان اصل است. زائری قبل از مدارک تخصص و سواد، اخلاق برایش بسیار مهم بود.

این مدرس روزنامه‌نگاری همچنین به دیگر ویژگی‌های خانه اشاره کرد و افزود: خانه می‌تواند نمونه جمعی باشد که اخلاق برايشان  مقدم بر مهارت بود. همین اخلاقي بود که در بسیاری از جاها زائری را به ستیز و واکنش تند کشاند و می‌توانم بگویم فردی مانند زائری را کمتر دیده‌ام. كساني او را به بند کشیدند و حرف‌های ناروا به او زدند در حالی که آن حرف‌ها در تضاد با خلق و خوی او بود. امروز زائری مدرك دکتری دارد و رساله‌اش در باب دین و رسانه است. برای همین من افتخار می‌کنم در کنار چنین همکاری فعالیت می‌کنم و باید بگویم تحمل صبر و اخلاق را باید از این جمع یاد گرفت. جوهره اینها نرم خویی بود.

او ادامه داد: دومین نکته هنوز برایم سوال است؛ این که «خانه» یک شخصیت پارادوکسیکال داشت یعنی هم می‌خواست حرکت باشد و هم نهاد. برای همین مدیریت چنین اتفاق‌هایی سخت است. خانه آمده بود تا نهادی به نام روزنامه نگاران جوان درست کند و از طرفی دیگر حركت هم بود و به دنبال تغییرات بود. به گفته زائری، ما بر روی شعار این خانه بسیار فکر کردیم تا به این نتیجه برسیم که تو بنویس، ما منتشر می‌کنیم. ما آن موقع به روزنامه الکترونیکی فکر می‌کردیم و آموزش آن در دستور کار بود و شعار تحريريه‌اي براي ايران مد نظر بود.

شکرخواه با اشاره به این که همین تضادها باعث دردسر برای خانه شد، گفت: این اتفاق برای من بسیار سخت بود که نهاد و حرکت را در کنار هم جای دهم و بالاخره این تضادها یک جایی با هم برخورد کرد و در واقع ما نهادی ساختیم که ممکن بود هر لحظه برایمان دردسرساز باشد و همین ما را زمین زد. هر چند تمام دغدغه این خانه این بود که خدشه‌ای به کسی وارد نشود چون اصل اولیه و مهم اخلاق بود.

او ادامه داد: خانه به ما یاد داد که هوشیارتر جلو برویم و فکر نکنیم در طول دو سال خیلی چیزها را می‌توان حل کرد. کارهای فرهنگی باید به صورت تدریجی انجام شود. برای همین اگر بخواهیم دوباره چنین فعالیت‌هایی را شروع کنیم باید نرم و آهسته تر حرکت کنیم. من يكبار متني را ترجمه كردم كه در آن جمله‌ای از يك ناشر ایتالیایی بود که همیشه آن را به دانشجویانم می‌گویم و آن جمله این بود که آهسته شتاب کن.

شکرخواه در پایان گفت: روزنامه و چنین نشریاتی باید از اول فکر اقتصادی داشته باشند تا اسیر طوفان‌های سیاسی نشوند. خانه می‌توانست یک مجرای مالی خوبی تعریف کند  و بلند آن را اعلام کند که متأسفانه این کار انجام نشد. مهم‌ترین درس از خانه این است که اگر بیست بار زمین خوردی ۲۱ بار باید بلند شوی. این که استاد قاسمی می‌گویند برای ختم این خانه دور هم جمع شده ایم، به نظرم اين هم یک نماد است که ما هنوز به ياد خانه هستيم.

• «خانه» در رشد روزنامه‌نگاری کشور مؤثر بود

حسین انتظامی هم در این مراسم با تشکر از ناشر این کتاب گفت: نوشته‌اند کتاب تجربه/۱ و این نویدبخش است. همان طور که آقای دکتر زائری اشاره کردند امید به این می‌رود تجربیات موفق یا حتی ناموفق کشور بیان شود و برای دیگرانی که می‌خواهند این کار را ادامه دهند، تجربه‌ای باشد و سرمایه‌ای برای تاریخ رسانه‌ای کشور، تاریخ مدیریت فرهنگی و تاریخ فرهنگ باشد که خود آن به توسعه کار برای بعدها کمک می‌کند و من امیدوارم این ادامه پیدا کند.

او در ادامه با تشکر از اشعری و یادی از دوران فعالیت او در معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیان کرد: نگاه توسعه ای ایشان مبتنی بر دیالوگ بود و پروژه های عظیم در دوره ایشان شکل گرفت.

انتظامی افزود: در طی سالیان هر کسی را دیده‌ام درخششی در کار روزنامه نگاری دارد، با لبخند به من گفت ما دوره‌ای را در خانه روزنامه نگاران جوان گذرانده بودیم. خیلی از چهره‌های موفق روزنامه‌نگاری و روزنامه‌داری در نقاط مختلف کشور در این خانه بودند و این نشان می‌دهد این جریان چقدر در رشد و بالندگی روزنامه نگاری کشور تأثیر داشته است.

معاون مطبوعاتی با اشاره به سخنان فرید قاسمی درباره تاسیس هنرستان روزنامه‌نگاری گفت: امیدوارم همتی شود. ایشان می‌دانند؛ من از کسانی که یک بار این مسیر را رفته‌اند، خواهش کردم ولی مقدمات آن فراهم نشد و هنوز هم دیر نیست. چون واقعیت این است که ما برای درک درست از اتفاقات رسانه‌ای نیازمند این هستیم تا کسانی در نظام آموزشی ما -البته لازم نیست آکادمیک باشد- مجهز به مباحث جدید در این عرصه شوند.

در پایان از کتاب «خانه روزنامه‌نگاران جوان» با حضور یونس شکرخواه، فرید قاسمی، حسین انتظامی، محمدرضا زائری، امیر محزونیه، نویسنده کتاب و مجتبی شاه مرادی مدیر انتشارات آرما رونمایی شد.

           - گزارش از زهرا حکیمی و سمیرا بختیار